Nöbetçi Eczaneler
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve ABD Başkanı Donald Trump’ın Beyaz Saray görüşmesinde yapılan anlaşmalar milyarlarca doları buldu. Anlaşmaların detayları ise dikkat çekiciydi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ABD Başkanı Donald Trump ile Beyaz Saray’da bir araya gelmesi sonrası yapılan anlaşmalar dikkat çekici.
Toplantıda yapılan “alışverişin” milyarlarca doları bulduğu aktarılırken, masada F-35 anlaşması, F-16 savaş uçağı ve Boing uçakları alımı, Rusya doğalgazından vazgeçip ABD’den LNG alımı, yeni nükleer anlaşması vardı.
F-35 programından çıkarılmıştı
Trump-Erdoğan görüşmesinde ele alınan ve Ankara’nın en çok önemsediği konu başlıklarından biri Türkiye’ye Rusya’dan 2019’da satın aldığı S-400 füze savunma sistemi sebebiyle uygulanan yaptırımların kaldırılmasıydı.
Türkiye o dönem “ABD’nin Hasımlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşı Koyma Yasası” olarak bilinen CAATSA kapsamında yaptırımlara maruz kalan ilk NATO ülkesi olmuş ve üretici ortaklarından olduğu F-35 programında da 2021 yılında resmen çıkarılmıştı. Türkiye’nin 1.4 milyar dolar ödediği 6 adet F-35 savaş uçağına da el konulmuştu. Ankara hem bu projede yaptırım sebebiyle uğradığını söylediği zararın tazmin edilmesini talep ediyor ve programa dönmek istiyor. Trump toplantı sonrası, CAATSA yaptırımlarının yakın zamanda, hatta görüşmenin iyi geçmesi durumunda “neredeyse hemen” kaldırılabileceğini söyledi.
Türkiye neden Rusya’dan S-400 aldı?
24 Kasım 2015’te Türk jetleri, bir Rus savaş uçağını hava sahasını birden çok kez ihlâl ettiği gerekçesiyle düşürdü. Ardından başlayan Rusya ile Türkiye gerilimi, hem Suriye sahasına hem ikili ticari ve diplomatik ilişkilere etkisi olacak şekilde tırmandı. İki ülke arasında sorunlar çözüldükten sonra Ağustos 2016’da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin St. Petersburg’da bir araya geldi. Ankara, Aralık 2017’de ise Rusya ile biri opsiyonlu iki adet S-400 sisteminin satın alınması konusunda bir sözleşme imzalandığını açıkladı. Türk yetkililer, toplam maliyeti 2,5 milyar dolar olan S-400 için peşinatın Rus yönetimine transfer edildiğini; bu işbirliğinin daha da gelişerek S-500’lerin ortak üretilebileceğini duyurdu. Milli Savunma Bakanlığı, 12 Temmuz 2019’da ilk parçaların Türkiye’ye ulaştığını açıkladı.
AKP “ABD’nin Türkiye’nin Patriot füze savunma sistemi talebine olumlu yanıt vermediği gerekçesiyle” 2.5 milyar dolar ödenerek Rusya’dan S-400 hava savunma sistemi satın aldığını açıklamıştı. Ancak Milli Savunma Bakanının açıklamalarına göre, S-400’lerin kullanılamayacağı, milli savunma sistemimiz için yeterli olmadığı ve Patriot hava savunma sistemlerinin yeniden alınacağı da söylemişti.
F-16 sorunu nasıl ortaya çıktı?
F-35 programından çıkartılan Türkiye, Ekim 2021’de ABD’den 40 adet yeni F-16 Block 70 (Viper) savaş uçağı ve mevcut 79 adet F-16 uçağı için modernizasyon kiti satın alma talebinde bulundu. Talep 23 milyar dolar değerinde idi. Ancak uçakların satışı CAATSA yaptırımları ve Ukrayna- Rusya savaşı nedeniyle 2 yılı aşan bir süre bekledi. Hemen ardından Türkiye’nin İsveç’in NATO’ya katılımına onay vermesiyle, Joe Biden satışı kabul etti.
2024’te Savunma Bakanı Yaşar Güler, “Türkiye’nin kendi tesislerinde F-16 modernizasyonunu gerçekleştirebilecek kapasiteye sahip olduğunu” söyledi. Bu durumda anlaşmanın toplam değeri 23 milyar dolardan 7 milyar dolara düşüyordu.
Uzmanlar Türkiye’nin ürettiği “KAAN” hizmete girene kadar “geçici ve maliyetli” çözümler yerine, mevcut F-16 filosunun hızlı bir şekilde yerli teknolojilerle modernize edilmesini destekliyor. Bir kaynak Midde East Eye’a “Milyarlarca doları F-16’lara harcamak yerine, bu fonun KAAN ile uyumlu F-16 motorlarının alımına yönlendirilmesi gerektiğini düşünenler var” ifadesini kullandı. Bu durumun görüşmede gündeme geldiği biliniyor.
255 Boing alınıyor
Beyaz Saray’da gerçekleştirilen Cumhurbaşkanı Erdoğan ve ABD Başkanı Donald Trump zirvesinde, Türk Hava Yolları, Boeing ile toplam 225 uçak için anlaşmaya vardığını açıkladı. Şirket, 50’si kesin 25’i opsiyon olmak üzere toplam 75 adet 787 Dreamliner için sipariş verdi. Teslimatların 2029-2034 yılları arasında yapılması planlanıyor. Motor ve bakım hizmetleri konusunda Rolls-Royce ve GE Aerospace ile görüşmelerin sürdüğü bildirildi. THY, ayrıca 100’ü kesin 50’si opsiyon olmak üzere 150 adet 737-8/10 Max modeli için de anlaşma sürecini tamamladı. Bu siparişlerin, motor üreticisi CFM International ile görüşmelerin sonuçlanmasına bağlı olduğu belirtildi.
Eylül 2025 verilerinde THY’nin yılın ilk yarısına yönelik faaliyet raporuna göre, şirketin filosunda 485 uçak var. Bunların 279’unun modeli Airbus, 206’sınınki ise Boeing. THY daha önce uçak filosunu genişletme planını kamuoyuna duyurmuştu. THY Genel Müdürü Bilal Ekşi mayıs ayında yaptığı açıklamada, 2033’e kadar filolarını “yaklaşık iki katına çıkarmayı” ve 813 uçağa ulaşmayı hedeflediklerini söylemişti. THY, Aralık 2023’te 355 Airbus siparişi vermişti.
Enerji anlaşması: BOTAŞ, ABD’den LNG alıyor
Trump ve Erdoğan arasındaki bir diğer “alışveriş” enerji konusunda oldu. BOTAŞ’ın Mercuria şirketi aracılığıyla 20 yıl boyunca yaklaşık 70 milyar metreküp sıvılaştırılmış doğalgazı ABD’den tedarik etmesi ile ilgili ön anlaşma daha önceden duyurulmuştu.
Boru Hatları İle Petrol Taşıma AŞ (BOTAŞ) ile dünyanın önde gelen enerji gruplarından Mercuria ve Woodside Energy arasında uzun vadeli sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) tedarik anlaşmaları imzalandı.
AA’nın haberine göre; Türkiye’nin petrol ve gaz altyapısından ve gaz ticaretinden sorumlu devlet kuruluşu BOTAŞ ile dünyanın en büyük bağımsız entegre enerji ve emtia gruplarından Mercuria arasındaki LNG tedarik anlaşması, BOTAŞ Genel Müdürü Abdulvahit Fidan ile Mercuria Başkanı Daniel Jaeggi tarafından New York’taki Türkevi’nde imzalandı.
Açıklamada görüşlerine yer verilen Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, imza töreninde 20 yıl boyunca ABD kaynaklı LNG tedarikine imkan sağlayacak bir anlaşma imzaladıklarını belirterek, şunları kaydetti: “Bugün, önümüzdeki 20 yıl boyunca toplamda yaklaşık 70 milyar metreküp doğal gaz eşdeğeri ABD kaynaklı LNG tedarikine imkan tanıyacak bir anlaşmayı imzaladık. Mercuria ile bu anlaşma kapsamında kurulacak ortaklığın, BOTAŞ’ın küresel LNG sahnesinde önemli bir pozisyon elde etmesine yardımcı olacağına inanıyoruz. Bu anlaşma ayrıca Amerika Birleşik Devletleri ile 100 milyar dolar ticaret hacmi hedefine ulaşılmasına da büyük katkı sağlayacaktır.”
2026-2045 yıllarını kapsayacak anlaşma kapsamında BOTAŞ, her yıl yaklaşık 4 milyar metreküp doğal gaz eşdeğeri LNG’yi ağırlıklı olarak kış dönemlerinde teslim alacak. Teslimat noktaları ABD yükleme limanları ile Türkiye, Avrupa ve Kuzey Afrika’daki gazlaştırma terminalleri olabilecek. Teslimatlar 2026’da başlayacak ve 2045’in sonuna kadar devam edecek.
BOTAŞ ile Woodside arasında da uzun dönemli LNG ön anlaşmasına imza atıldı. Anlaşma ile taraflar, 2030’dan itibaren 9 yıl süreyle yaklaşık 5,8 milyar metreküplük LNG’nin, çoğunlukla Louisiana LNG Projesi’nden olmak üzere BOTAŞ’a tedarik edilmesini konusunda ön mutabakata vardı.
LNG nedir?
LNG, “Sıvılaştırılmış Doğal Gaz” anlamına gelen “Liquefied Natural Gas” kelimelerinin kısaltması. Doğalgazın atmosfer basıncında yaklaşık -162 dereceye kadar soğutulmasıyla elde edilen, renksiz, kokusuz ve zehirli olmayan bir yakıt. Avustralya, Katar ve ABD dünyanın en büyük LNG ihracatçısı ülkeleri. ABD, Avrupa ülkelerinin Rusya’dan doğalgaz alımını kesmesini ve ABD’den LNG almasını uzun zamandır zorluyor. Eleştirmenler ise LNG’nin üretimi ve nakliyesinin, boru hattı ile taşınan doğal gazdan on kat daha fazla karbon salımına yol açtığına dikkat çekiyor. LNG’nin Türkiye’ye gelişinin ise Rusya’dan alınan doğalgazdan daha maliyetli olacağı ve bunun hane faturalarına yansıyacağı yorumları yapılıyor.
Rusya ile Mavi Akım ve Türk Akım
Bir diğer dikkat çeken konu ise Türkiye’nin LNG alımına karşı Rusya’nın ne yapacağı… 19 Eylül’de Rusya’nın Ankara Büyükelçiliği Moskova ile Ankara arasındaki gaz tedariki işbirliğinin, Samsun’daki Durusu Gaz Ölçüm İstasyonu’nu ziyareti sırasında ele alındığını bildirmişti. Açıklamada “Rusya Federasyonu’nun Türkiye Cumhuriyeti’ndeki geçici maslahatgüzarı Aleksey Ivanov, ‘Mavi Akım’ projesi kapsamında faaliyet gösteren ‘Durusu’ Gaz Ölçüm İstasyonu’nu ziyaret etti. Gaz istasyonu çalışanları ve Türk şirketi ‘BOTAŞ’ temsilcileri ile yapılan görüşmede, istasyonun teknolojik çalışma özellikleri ve ülkelerimiz arasındaki gaz tedariki işbirliği ele alındı” ifadeleri kullanılmıştı. Açıklamada ayrıca, “İki tarafın bu stratejik ikili ilişki alanında dinamik işbirliğini ilerletmeye karşılıklı bağlılıkları teyit edildi” denildi.
Mavi Akım, Rusya’dan Karadeniz altından geçen bir boru hattı ile Türkiye’ye doğalgaz taşıyan bir proje. 1997’de imzalanan anlaşmaya göre Türkiye’ye yılda 16 milyar metreküp doğalgaz sağlamakta. Boru hattının kara ve deniz bölümlerinin toplam uzunluğu bin 213 kilometre.
Bir diğer konu ise Rusya’nın doğalgazını Karadeniz üzerinden Türkiye’ye aktarılması planlanan doğal gaz boru hattı projesi olan Türk Akım… Türkiye ile Rusya arasında imzalanan anlaşma çerçevesinde, Ocak 2020’de devreye giren TürkAkım projesi, 2025 verilerine göre; her biri yıllık 15,75 milyar metreküp kapasiteye sahip iki hattan oluşurken, bugüne kadar Türkiye’ye 40 milyar, Avrupa’ya ise 53 milyar metreküpten fazla doğalgaz tedarik etti. Rus yetkililer, Türkiye üzerinden Avrupa’ya toplamda 63 milyar metreküp gaz sevk edilebileceğini belirtmişti.
Nükleer anlaşması imzalandı
Toplantıda Enerji Bakanı Alparslan Bayraktar, görüşme kapsamında Türkiye ile ABD arasında nükleer enerji alanında anlaşma imzalandığını duyurdu. Bayraktar, “Türkiye ile Amerika Birleşik Devletleri arasındaki köklü ve çok boyutlu ortaklığı nükleer enerji alanında daha da derinleştirecek yeni bir süreci başlattık” dedi ve ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio ile birlikte Stratejik Sivil Nükleer İşbirliği Mutabakat Zaptı’nın imzalandığı anın fotoğraflarını paylaştı.
Türkiye’nin ilk nükleer güç santrali Mersin’deki Akkuyu’da. 20 milyar dolarlık proje, Rus sermayeli ancak Türkiye kanunlarına tabi Akkuyu Nükleer AŞ tarafından yürütülüyor. Akkuyu Nükleer Santrali’nin dört ünitesinin de 2028 yılı sonu itibarı ile tam güçte çalışması hedefleniyor. Enerji Bakanlığı’nın açıklamasına göre santral tam kapasite ile çalışmaya başladığında yılda 35 milyar kilovatsaat elektrik üretecek ve Türkiye’nin elektrik ihtiyacının yaklaşık yüzde 10’unu karşılayacak.
Enerji ile sınırlı kalacak mı?
A Haber’e göre; nükleer anlaşması Türkiye açısında “son derece önemli ve dışa bağımlılığı azaltacak.” Haberde Dış Politika Uzmanı Mete Sohtaoğlu’nun “Nükleer enerji anlaşmasının sadece enerji kullanımı ile sabit kalacağını düşünmüyorum. Savunma sanayii alanında da bu iş birliğinin süreceğini düşünüyorum. Nükleer enerjiyle çalışan denizaltılardan savaş gemilerine ya da uygun görülen her projelerde de iş birliğinin süreceğini düşünüyorum” sözlerine yer verildi. Haberde ayrıca Akademisyen Doç. Dr. Cüneyt Küsmez, “ABD-Türkiye nükleer anlaşmasının her iki ülke açısından yararlı olacağını” ve “yapılacak ikinci bir nükleer santral projesiyle Türkiye- Rusya ortaklığında yapılan Akkuyu Nükleer Santrali’nin sabit kalabileceğini” söyledi.
